तपशील:

“मिशन सोलर चरखा” ही योजना भारत सरकारच्या सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग मंत्रालयाने एक पायलट प्रोजेक्ट म्हणून राबवली होती. या योजनेत सौर चरखा क्लस्टरची स्थापना करण्याची कल्पना आहे, म्हणजेच ८ ते १० किलोमीटरच्या परिघात एक केंद्रीकृत गाव आणि आसपासची इतर गावे असतील. शिवाय, अशा क्लस्टरमध्ये २०० ते २०४२ लाभार्थी (कातकाम करणारे, विणकर, टाके आणि इतर कुशल कारागीर) असतील. प्रत्येक कातकाम करणाऱ्याला प्रत्येकी १० स्पिंडलचे दोन चरखे दिले जातील. सरासरी, असे मानले जाते की अशा क्लस्टरमध्ये सुमारे १००० चरखे असतील. पूर्ण क्षमतेचा क्लस्टर २०४२ कारागिरांना थेट रोजगार देईल.

भारत सरकारने २०१८-१९ आणि २०१९-२० साठी ५५० कोटींच्या बजेटसह असे ५० क्लस्टर स्थापन करण्यास मान्यता दिली आहे. मंजूर पन्नास (५०) क्लस्टरमध्ये सुमारे एक लाख लोकांना थेट रोजगार निर्माण करण्याची योजना आहे.

उद्दिष्टे:

ग्रामीण भागात सौर चरखा क्लस्टर्सद्वारे रोजगार निर्मितीद्वारे, विशेषतः महिला आणि तरुणांसाठी आणि शाश्वत विकासाद्वारे समावेशक वाढ सुनिश्चित करणे.

ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना देणे आणि ग्रामीण भागातून शहरी भागात होणारे स्थलांतर रोखण्यास मदत करणे.

कमी किमतीच्या, नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञानाचा आणि उदरनिर्वाहाच्या प्रक्रियांचा वापर करणे.
(हे कळवण्यात येते की, एमएसएमई निर्देशांनुसार, पायलट प्रकल्पांचे निकाल मूल्यांकन झाल्यानंतरच पुढील मिशन सौर चरखा हाती घेतला जाईल (संख्या 9) आणि तोपर्यंत कोणतेही नवीन प्रस्ताव स्वीकारले जाणार नाहीत.)

फायदे :

प्रकल्प हस्तक्षेप/आर्थिक सहाय्य:-
सौर चरख्याच्या एका क्लस्टरमध्ये जास्तीत जास्त ₹९.५९९ कोटी अनुदान असेल.

या योजनेत तीन प्रकारचे हस्तक्षेप समाविष्ट असतील, म्हणजे-

अ. व्यक्तींसाठी आणि विशेष उद्देश वाहनासाठी (एसपीव्ही) भांडवली अनुदान:

प्रति चरखा कमाल ₹४५,०००/- या किमतीत २००० सौर चरखे आणि प्रति चरखा ₹१५,७५०/- या अनुदानाने १००० स्पिनर्ससाठी एकत्रित ₹३.१५ कोटी अनुदान मिळते.

दोन सौर चरख्याच्या एका युनिटमधून दररोज सरासरी २.० किलो सूत तयार होईल, परिणामी २००० चरख्यांमागे २.० टन उत्पादन होईल. अशाप्रकारे, ५०० सौरयंत्रमागांना कापडात रूपांतरित करण्यासाठी जास्तीत जास्त ₹१,१०,०००/- प्रति लूम दराने आणि ३५% अनुदान ₹३८,५००/- प्रति लूम दराने आवश्यक असेल आणि ५०० विणकरांसाठी एकत्रित अनुदान ₹१.९३ कोटी होईल.

एसपीव्हीसाठी प्रति क्लस्टर किमान २०,००० चौरस फूट जागेसह वर्क शेड बांधण्याचा भांडवली खर्च. कमाल दराने १००% अनुदान.

एसपीव्हीसाठी प्रति क्लस्टर ₹०.४० कोटी पर्यंत जास्तीत जास्त दराने १००% अनुदानासह ५० किलोवॅट क्षमतेच्या सौर ग्रिडचा भांडवली खर्च.

युनिटला स्वयंपूर्ण बनवण्यासाठी आणि मूल्यवर्धनासाठी ट्विस्टिंग मशीन, डाईंग मशीन आणि स्टिचिंग मशीन (५०० संख्येने) खरेदी करण्यासाठी एसपीव्हीसाठी एकवेळ भांडवली खर्च अनुदान @३५% प्रति क्लस्टर कमाल ₹०.७५ कोटी पर्यंत आहे.

ब. खेळत्या भांडवलासाठी व्याज अनुदान:

बँका/वित्तीय संस्थांकडून आकारल्या जाणाऱ्या व्याजदरांकडे दुर्लक्ष करून, खेळत्या भांडवलावर सहा महिन्यांच्या कालावधीसाठी व्याज अनुदानाची मर्यादा ८% ठेवण्याचा प्रस्ताव आहे.

८% व्याज अनुदानाच्या दराने सहा महिन्यांच्या कालावधीसाठी आवर्ती खेळत्या भांडवलाचा खर्च एका क्लस्टरसाठी ₹१.५८४ कोटी होतो ज्यामध्ये फिरण्याचा खर्च आणि स्पिनर्स आणि विणकरांचे वेतन यांचा समावेश आहे.

क. क्षमता बांधणी:

या योजनेत स्पिनर्स/विणकर आणि गारमेंटिंग युनिटमध्ये सहभागी असलेल्या इतरांसाठी दोन वर्षांच्या कालावधीसाठी प्रति क्लस्टर एकूण ₹०.५९५ कोटी खर्चाचे अभ्यासक्रम समाविष्ट आहेत.

पात्रता:

प्रमोटर एजन्सी/एसपीव्ही निवडण्यासाठी निकष:-

अ. विद्यमान खादी आणि ग्रामोद्योग संस्था (केव्हीआय) अशा क्लस्टरची स्थापना करण्यासाठी अर्ज करू शकते. तथापि, खालील पॅरामीटर्स पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
केव्हीआयकडे संस्थेच्या नावे सकारात्मक ताळेबंद आणि मालमत्ता असणे.

केव्हीआयकडे २०० पेक्षा कमी कारागीरांचा आधार असणे.

केव्हीआयकडे मागील तीन आर्थिक वर्षांत प्रत्येकी ₹१.०० कोटींपेक्षा कमी विक्री उलाढाल असणे.
गेल्या तीन वर्षांत नवीन कारागिरांच्या संख्येत वाढ झाली पाहिजे.
ब. संबंधित कायद्यांतर्गत नोंदणीकृत कंपनी कायदा, २०१३ अंतर्गत एसपीव्ही, सोसायटी, ट्रस्ट, कलम ८ कंपनी किंवा एलएलपी सारख्या इतर संस्था देखील खालील निकषांसह नवीन सौर चरखा क्लस्टरची स्थापना करण्यासाठी अर्ज करू शकतात:
दृष्टी आणि ध्येय
पुरेसा अनुभव असलेले बोर्ड आणि प्रशासकीय संरचना.

योग्य व्यवस्थापन माहिती प्रणाली (एमआयएस).
वित्तीय संसाधने-इक्विटी आणि कर्ज.
गेल्या तीन वर्षांची आर्थिक कामगिरी-नफा आणि आयआरआर.
क. सौर चरखा क्लस्टरद्वारे ग्रामीण उद्योग चळवळीत सामील होऊ इच्छिणारे नवीन क्लस्टरसाठी खालील निकषांसह अर्ज करू शकतात:
सामाजिक आणि ग्रामीण उन्नतीसाठी सर्वोच्च वचनबद्धता.

शेड्युल्ड कमर्शियल बँका/एनबीएफसी/व्हेंचर कॅपिटल फंड/प्रायव्हेट इक्विटी फंडांकडून निधीची वचनबद्धता.

योग्य व्यवस्थापन माहिती प्रणाली (एमआयएस).

गव्हर्निंग कौन्सिलने मंजूर केलेले इतर कोणतेही निकष.

प्रमोटर अर्ज करताना खालील निकष पूर्ण करेल:-

१. प्रमोटरद्वारे एक बेसलाइन सर्वेक्षण केले जाईल आणि किमान २०० सदस्यांना आधार क्रमांकाने ओळखले जाईल ज्यापैकी किमान ५०% महिला असतील.
किमान २०,००० चौरस फूट आणि २ एकरपर्यंतची जमीन प्रमोटरद्वारे मालकीची किंवा किमान १५ वर्षांच्या दीर्घकालीन भाडेपट्ट्यावर प्रदान केली जाईल. जमीन प्रमोटरद्वारे व्यवस्था केली जाईल आणि जमिनीशी संबंधित सर्व खर्च प्रमोटरद्वारे केला जाईल.
२. लहान प्रवर्तक एजन्सी, SSC द्वारे प्रवर्तकाची अंतिम निवड झाल्यानंतर आणि पहिला निधी जारी करण्यापूर्वी, कार्यरत भांडवलाच्या आवश्यकतेच्या किमान १५% किंवा किमान तीन महिन्यांचे अंदाजित कार्यशील भांडवल एका वेगळ्या समर्पित खात्यात जमा करेल.
३. प्रवर्तक एजन्सी, निधीचा पहिला हप्ता जारी करण्यापूर्वी, एक विशेष उद्देश वाहन (SPV) तयार करेल, शक्यतो कलम-८ कंपनी किंवा कंपनी कायदा, २०१३ अंतर्गत उत्पादक कंपनी, ज्यामध्ये सौर चरखे, सौर यंत्रमाग, शिलाई मशीन इत्यादींचे एकात्मिक मॉडेल एका गावासह उभारले जाईल.

अर्ज प्रक्रिया:

ऑनलाइन:

पायरी ०१: अर्जदार/प्रवर्तक एजन्सी ऑनलाइन अर्ज करण्यासाठी मिशन सोलर चरखा (MSC) च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट देऊ शकतात: https://kviconline.gov.in/msc/view1.jsp
पायरी ०२: नोंदणीकृत अर्जदार ‘ऑनलाइन अर्ज करा’ वर क्लिक करून अर्ज करू शकतो, जर नोंदणीकृत नसेल तर ‘नवीन नोंदणी’ वर क्लिक करा आणि सर्व अनिवार्य तपशील भरा.
पायरी ०३: यशस्वी नोंदणीनंतर, नोंदणीकृत अर्जदार योजनेसाठी अर्ज करण्यासाठी ‘लॉगिन’ करू शकतो.
पायरी ०४: अर्ज फॉर्ममध्ये आवश्यक असलेली सर्व अनिवार्य माहिती भरा आणि सबमिट करा.

ऑफलाइन:

इच्छुक अर्जदारांनी संपूर्ण प्रस्ताव (एक हार्ड कॉपी आणि एक सॉफ्ट कॉपी) परिशिष्ट-III मध्ये नमूद केलेल्या विहित नमुन्यात आवश्यकतेनुसार सादर करणे आवश्यक आहे आणि क्लस्टर डेव्हलपमेंटला हातभार लावण्यास इच्छुक असलेल्या संस्था/एजन्सी/ट्रस्ट/कंपनीच्या प्रमुखांकडून मान्यता घेऊन आवश्यक त्या संलग्नकांसह, खालील पत्त्यांवर पाठवावे:
मुख्य कार्यकारी अधिकारी, खादी ग्राम आणि उद्योग आयोग (केव्हीआयसी),

ग्रामोदय ३, इर्ला रोड, विलेपार्ले (पश्चिम), मुंबई – ४०००५६
टेलिफोन (०२२-२६७११५७७) टेलिफॅक्स: (०२२-२६७१८२८९), ई-मेल: ceo.kvic@gov.in
मूल्यांकन आणि मान्यता:

पायरी ०१: क्लस्टर डेव्हलपमेंटला प्रोत्साहन देण्यासाठी संस्थेच्या ट्रॅक रेकॉर्ड, गुणवत्ते आणि धोरणांवर आधारित क्लस्टर डेव्हलपमेंटचे प्रस्ताव मूल्यांकन केले जातील.

पायरी ०२: मूल्यांकन आणि अंतिम मान्यता योजना सुकाणू समितीद्वारे केली जाईल.

पायरी ०३: SSC द्वारे कामगिरीचे परिमाणात्मक आणि गुणात्मक दोन्ही पैलूंवर निरीक्षण केले जाईल. प्रगतीमध्ये लक्षणीय कमतरता आढळल्यास, प्रमोटर एजन्सी बदलली जाईल आणि SSC च्या मान्यतेने नवीन एजन्सीला पाठिंबा चालू ठेवला जाऊ शकतो.

आवश्यक कागदपत्रे:

१. संस्थेची कायदेशीर स्थिती (नोंदणी प्रमाणपत्र जोडा) आणि ती राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे का
२. स्थापनेची तारीख आणि नोंदणीकृत उद्दिष्टांचा सारांश
३. नियामक मंडळ / संचालक मंडळाची यादी
४. क्रियाकलापांच्या क्षेत्रांची माहिती
५. प्रमुख नियमित देणगीदार (जर असतील तर)
६. ज्या संस्थांशी औपचारिक सामंजस्य करार / संबंध आहेत त्यांची यादी
७. गेल्या वार्षिक सर्वसाधारण सभेची तारीख (बैठकीचे इतिवृत्त जोडा)
८. गेल्या ३ वर्षांचे वार्षिक लेखापरीक्षित विवरणपत्र आणि आयटी रिटर्न जोडा
९. एक संक्षिप्त सीव्ही/बायो-डेटा, डोमेन तज्ज्ञता असलेली आणि संकल्पनात्मक समज असलेली आणि नवोन्मेष आणि उद्योजकतेमध्ये खोलवर रस असलेली व्यक्ती
१०. पुरस्कार आणि मान्यता (गेली ५ वर्षे): मिळालेल्या मान्यता आणि पुरस्कारांची माहिती (महत्त्वपूर्ण महत्त्व असलेली)
११. नवोन्मेष आणि उद्योजकतेतील इतर कोणत्याही उल्लेखनीय क्रियाकलापांची माहिती
१२. क्लस्टर होस्टिंगमध्ये संस्थेची ताकद आणि तयारी याबद्दल तपशील
१३. तीन वर्षांसाठी वर्षनिहाय कार्य योजना (तपशीलवार कामासह स्वतंत्र वेळेनुसार जोडलेला क्रियाकलाप चार्ट प्रदान केला जाईल) योजना
१४. आवश्यकतेनुसार इतर कोणतेही कागदपत्रे